Ruimtevaart Podcast Transcript s01e09 - de lancering van TROPOMI
Volg de lancering via de livestream vanaf 10:30!
Vandaag is het vrijdag de 13de, en we hebben ook nog eens een zwarte kat in huis met de onbegrijpelijke naam Koek. Nu ben ik niet bijgelovig of zo, maar toch trek ik vandaag mijn lucky launch sokken aan. Vandaag om 10:30 in de ochtend staat namelijk de lancering van het TROPOMI instrument op stapel. Dit ruimte instrument gaat gebruikt worden om dagelijks, op globale schaal, luchtkwaliteitsmetingen te doen op stadsniveau. Daarnaast is het instrument zeer belangrijk voor onderzoek aan het Aardse klimaat en de ozonlaag. De wetenschappers van het KNMI en SRON zijn wereldleider in deze wetenschappelijke tak van sport.
De lancering van TROPOMI is voor mij ook een trip down memory lane. Ik heb zelf gewerkt aan de ontwikkeling van dit instrument als Space Industry Consultant en ben ook rond het jaar 2004 betrokken geweest in de eerste studies naar de technische haalbaarheid van dit instrument. Dan is het natuurlijk zeer bevredigend om te zien dat het uiteindelijk op de launchpad staat, want veel ideeen voor de ruimtevaart blijven nog wel eens op de plank liggen.
Ik kijk echter nog verder terug want TROPOMI is niet uit het niets geboren.
Voor mij begint het verhaal ergens eind jaren 80, ik ging toen nog naar de middelbare school maar had inmiddels een bovengemiddelde interesse ontwikkeld voor techniek in het algemeen en ruimtevaart in het bijzonder.
In die tijd trok de Nederlandse nobelprijswinnaar en chemicus Paul Crutzen aan de bel over de Aardse ozonlaag, en hoe deze door de koelmiddelen uit koelkasten langzaamaan werd vernietigd.
Dit vormde in Nederland een trigger om dit eens goed te gaan meten. Aangezien de ozonlaag een globaal fenomeen is, lag het voor de hand dit vanuit de ruimte te gaan meten. Iets wat trouwens de Amerikanen al wat langer deden.
Als vooraanstaand kennisinstituut op het gebied van ruimtevaart instrumentatie werd TNO benaderd met de nieuwe wetenschappelijke ideeen. Al snel werd een soort prototype gefabriceerd om de nieuwste technologie op het gebied van detectoren te testen. Dit apparaat, genaamd de GOME Early Prototype, of kortgezegd GEP was voor mij het begin van mijn professionele ruimtevaartcarriere. Ik deed er bij de ruimtevaartafdeling van vliegtuigfabriek Fokker, nu Airbus Defense & Space Nederland, testen mee of het instrument ook ozonprofielen kon meten in de lagere atmosfeer. Dit instrument staat trouwens nu in de ruimtevaart tentoonstelling van het Museon in Den Haag, want het is werkelijk de overgrootmoeder van het TROPOMI instrument dat vandaag wordt gelanceerd! Ik heb er destijds een 2-tal interessante vluchten mee uitgevoerd in het onderzoeksvliegtuig van het Nationaal Lucht- & Ruimtevaart Laboratorium NLR. Als afstudeerder mocht ik ook het instrument bedienen en met zuurstofmasker op was dat een behoorlijk avontuur. Er zat namelijk een gat in de romp van het vliegtuig om de metingen mogelijk te maken.
 |
| Samen met de GOME Early Prototype (aka Airborne Spectrometer for Tracegas monitoring & Underflights - ASTU) in het onderzoeksvliegtuig van het NLR (1995) |
Zoals het acronym al aangeeft, de GEP was een eerste prototype van het GOME instrument, dat niet veel later op de ERS-2 satelliet van het Europese Ruimtevaart Agentschap ESA haar ruimtedoop kreeg. De data van GOME was revolutionair. Niet eerder werden zulke nauwkeurige lichtspectra opgemeten van de Aardse atmosfeer. Als wetenschapper bij SRON ben ik tijdens de ERS-2 missie betrokken geweest bij metingen met een exacte copy van het GOME instrument. Zodra de ERS-2 satelliet zich recht boven het SRON laboratorium in Utrecht bevond, deden wij metingen met dit instrument en kregen een beter begrip over hoe het zich gedroeg in het vacuum van de testopstelling, en konden wij de kwaliteit van de ERS-2 GOME metingen verbeteren. GOME was echter nog maar een eerste stapje. Het echte werk zou gedaan gaan worden door SCIAMACHY. Een instrument met nog meer mogelijkheden dan GOME en werkelijk een beest van een apparaat van bijna 200 kg. Ik heb in de cleanroom van de Fokker fabriek op Schiphol menigmaal oog in oog met dat ding gestaan. Uiteindelijk werd SCIAMACHY in 2001 gelanceerd op de Envisat satelliet door ESA. Er kon nu, met SCIAMACHY, in 3 dagen tijd de gehele aarde in kaart worden gebracht met een resolutie van zo’n 40 km.
Al tijdens de bouw van SCIAMACHY raakte ik betrokken bij de ontwikkeling van het OMI instrument. Door een slimme uitvinding van TNO, en de opkomst van twee dimensionale detectoren, werd een instrumentconcept mogelijk gemaakt, waarmee voor een fractie van de massa van het GOME instrument, er dagelijks, in plaats van in 3 dagen, opnames van de gehele aarde konden worden gemaakt. Daarnaast werd de resolutie ook nog eens verbeterd van 40 km naar 13 km.
 |
| Met OMI in de cleanroom (~2000) |
Uiteindelijk werd OMI gelanceerd op een NASA missie in 2004, de EOS AURA satelliet. En tot op de dag van vandaag is OMI nog steeds operationeel en is een belangrijke leverancier van informatie over luchtkwaliteit en de ozonlaag op globale schaal. Zelfs president Obama prees een paar jaar geleden nog de prestaties van deze Nederlandse vinding.
In de jaren voorafgaand aan de lancering van OMI ben ik ook met collega’s van Airbus, TNO, SRON en KNMI gestart aan de ontwikkeling van de opvolger van TROPOMI. Wederom maakten uitvindingen van TNO het mogelijk om het instrument concept te verbeteren, en TROPOMI is werkelijk top-of-the-bill. Ik ben vorig jaar als consultant nog voor Airbus betrokken geweest bij de analyse van data om de kwaliteit van het instrument te bepalen. En het is echt super wat dat ding kan. Het is hypergevoelig en ultrastabiel en geen enkel instrument kan ook maar dichtbij komen bij wat TROPOMI allemaal kan.
Maar goed, dan nog even een lancering doorstaan op een voormalige Intercontinentale Ballistic Missile van de russen, genaamd Rockot. Stonden deze raketten midden jaren tachtig nog gericht op het Westen, nu zijn het kostenefficiente lanceerders voor vredelievende missies zoals de Sentinel 5 P, waarop TROPOMI gemonteerd is. Ik hou vandaag even mijn hart even vast….
